De foto’s op deze pagina zijn genomen tijdens de recente zomervakantie in een huisje bij Agen. Om precies te zijn in ‘Bon Encontre’, een voordorp van Agen. We huurden de gite van het landhuis ‘Labatut’ van de zeer vriendelijke Stuart Gane. We waren er twee weken. Ik had me niet veel voorgesteld van de omstandigheden omdat het vrij dicht tegen Agen aanlag en volgens de Light Pollution Map niet meer was dan Bortle 4, maar omdat de kids niet meereden (die vlogen later in) ging alle ‘gear’ sowieso mee dus ik zou wel zien.

In week 1 waren er veel wolken, uiteindelijk heb ik die week maar één avond kunnen staan. Die avond heb ik  met name gebruikt om een beetje experimenteren met de plek en de situatie. Al met al leverde het toch best wat moois op.

Beter werd het in week 2, waarin drie nachten (di, woe en do) prachtig waren en dat heeft zich uitbetaald!

Zie onder de verslagen van elke dag.

Dinsdag 22 juni

Het mooie van Zuid Frankrijk is niet alleen de heldere en donkere nachten, het is ook een stuk zuidelijker waardoor de horizon voor ons gevoel ook een stuk lager komt. Sterrenbeelden als de Boogschutter en de Schorpioen die in NL nauwelijks te zien zijn staan hier parmantig aan de zomeravondhemel. Ik vind de Schorpioen sowieso een erg mooi gezicht en dat heb ik met de foto boven wel aardig in beeld denk ik.

De heldere rood-oranje ster in het midden is Antares. Antares stoot bijna honderdduizend keer zo veel energie uit als onze zon en is bijna duizend keer zo groot. Als Antares in ons zonnestelsel zou staan, dan zou de ster alleen al tot de baan van Mars reiken! Gelukkig staat hij 550 lichtjaar van ons vandaan.

(Voor wie de Schorpioen niet zo snel kan vinden in de foto: kijk hier maar voor wat hulp).

Ik had alleen de TS APO refractor mee. Ik heb die eerste avond de wat bekendere objecten gefotografeerd om te kijken wat de omstandigheden waren en hoe het daar ging. Ik had het terras uitgekozen als opstelplek, dat leek me stabiel, de rest van het terrein was namelijk of gras of grint. De tegels lagen echter los op een onbekende ondergrond en ze wiebelden wat. Dat betekende in de praktijk dat elke keer dat ik even wegliep van het statief als er een foto lang werd belicht, het statief bewoog door het bewegen van de tegels en zo werd elke ster een streepje. Zeer frustrerend! Door stil te staan tijdens het belichten kon ik de ellende een beetje klein houden en heb foto’s kunnen maken van o.a. de Ringnevel (M42) in de Lier en – zie onder – de Halternevel (M27) in het Vosje (Vulpecula). Dat blijft toch wel een erg mooi en dankbaar foto-object.

Dinsdag 29 juni

Zoals gezegd was het weer in de tweede week een stuk beter. Ik besloot om deze avond lekker lang op te blijven en te zien wat er zou komen. Ik had de kijker nu langs het huis op het gras opgesteld, dat gaat wel als je de poten van de driepoot een beetje stevig aanduwt en er verder niet te veel aan sjort. Ik wilde ook meer zicht op de Schorpioen en de Boogschutter en had daar bij de plaatsing van het statief ook rekening mee gehouden.

Ik heb het eerste uur gewerkt met de Fuji ‘piggyback’ op de telescoop gemonteerd. Ik had eerst de grote lens er op (55-200mm) voor nog wat foto’s van de Schorpioen en close-ups van o.a. Antares, en daarna de kleine lens (12-55mm) voor het ‘overzichtswerk’. Dat is ideaal voor melkwegfoto’s. Ik had inmiddels wel door dat het toch best donker was en zag met het blote ook al wat vaag gesluier rond de Zwaan en verder naar de Arend. Eerst voorzichtig 30 seconden belicht, toen steeds langer en uiteindelijk foto’s van steeds 120 seconden (meedraaiend met de TS APO op het statief!).

Eén nadeel van de ‘piggyback’-methode is dat je de telescoop onder in beeld krijgt. Bij de eerste en derde foto hieronder heb ik die er afgeknipt maar in de tweede zie je m nog.

Foto’s 1 en 2 zijn van de Melkweg rond de Arend, foto 3 is rond de Zwaan.

Toen ik genoeg Melkweg-foto’s had en het steeds mooier werd, totaal niet koud en steeds donkerder, zette ik de camera achter de TS APO en heb hem gericht op wat mooie objecten. Ik heb de meesten van deze al eens eerder gefotografeerd, laatst nog in Wierum, en het is een leuk vergelijk om dat eens naast elkaar te leggen.

Een makkelijk en dankbaar doelwit is om de kijker te richten op het midden van de Zwaan. De heldere ster iets links van het midden is Deneb, rechts daarvan staat Sadr. Ze liggen pal op de melkwegarm wat zorgt voor ontelbare sterren en nevels op de foto. De zwarte vlekken en banen in de foto zijn stofwolken die voor de rode nevels hangen en zo voor patronen en vormen zorgen. De vorm linksonder Deneb staat bekend als de ‘Noord Amerikanevel’ en het gebied met de rode vlekken rondom Sadr heet gewoon ‘de Sadr-regio’.

Aan de andere kant van de hemel, daar waar de Melkweg in de zomer de horizon raakt, staat het sterrenbeeld Boogschutter. In dat stuk van de Melkweg barst het van de nevels. Daar is in Nederland niet makkelijk bij te komen, het staat dan te laag. De vakantie in Frankrijk bood mij een mooie gelegenheid om deze nu mooi voor de lens te krijgen. De eerste hieronder is Lagune-nevel, ook bekend als Messier 8. Dit is een zg. emissie-nevel, dat wil zeggen dat het een enorme wolk waterstofgas is die door een ster (of een groepje sterren) in het midden van de nevel wordt verhit waardoor deze licht gaat uitzenden. Deze nevel is een gigantisch groot object, vanuit de aarde meer dan drie keer zo breed als de maan en in werkelijkheid zo’n honderdveertig lichtjaar breed.

Dit is een ‘stack’ van negen foto’s op elkaar.

Niet ver van de Lagune-nevel staat de Adelaarsnevel, ofwel Messier 16. Ook dit is een emissienevel. In het binnenste is een stervormingsgebied, dat is op deze foto al een beetje te zien, maar daarover later meer.

Onderstaand de Trifidnevel, Messier 20. Ook weer een emissienevel.

De nevel hieronder was nieuw voor mij. Dit is de Omeganevel, Messier 17. Best een mooi plaatje, maar een beetje een onduidelijk geval, deze nevel.

Woensdag 30 juni

De vorige avond was zeker een succes geweest. Toch wilde ik een beter plekje vinden om alles op te stellen. Ik besloot op de oprit aan de andere kant van het terrein te gaan staan. Dat was even gedoe met een verlengsnoer maar het lukte. Ik had er zelfs een leunstoel van het zwembad bijgezet om tijdens de lange belichtingen comfortabel naar boven te kunnen kijken. Dit gaf mij onbeperkt uitzicht op zowel Schorpioen als Boogschutter aan de ene kant als wel de Zwaan en later Cassiopeia aan de andere kant.

Ik begon de avond met een aantal foto’s van de Melkweg. Ik had de camera weer ‘piggyback’op de TS APO – maar nu had ik een briljant idee gehad! Ik had de telescoop omgedraaid, zodat hij naar beneden en naar achter wees met de camera naar voren. Op deze manier keek de camera dus over de oculair-kant (waar je inkijkt) van de telescoop heen en omdat die veel korter is was de camera niet in beeld!

Ik maakte zo vijf foto’s in portret-stand om deze later met Photoshop aan elkaar te knutselen. Een soort Melkweg-mozaïek. Door de hele kleine brandpuntsafstand van de individuele foto’s (18mm) kromt de horizon – met vijf naast elkaar is dit des te sterker te zien. Toch een hele mooie plaat geworden, zo mooi dat de eigenaar van de gite dit wil uitprinten, inlijsten en in de gite ophangen!

Ik deed hetzelfde aan de oostkant van de hemel. Ik had ruimte voor vier foto’s voor de schuur in de weg stond. Samen geven ze een mooi beeld van de Melkweg rond de Zwaan en de Leer. De eerder genoemde Noord Amerikanevel is hier ook op te zien!

Net als de dag ervoor zette ik daarna de camera voor de TS APO en zocht weer wat mooie objecten voor foto’s. Er is een nevel die ik nog niet eerder had geschoten, de zg. Sluiernevel. Dit bevindt zich vlak bij de rechtervleugel van de Zwaan. Het is een heel groot object waardoor ik twee foto’s aan elkaar moest plakken voor onderstaand resultaat en dit is nog maar de helft van de hele nevel. Eigenlijk is het een verzameling nevels, die samen het resultaat zijn van een ster-explosie, een zg. supernova, die zo’n 5000 jaar geleden plaatsvond.

Nog een die ik niet eerder had gefotografeerd staat hieronder, niet de mooiste maar wel grappig, deze heet de Pacman-nevel:

Dan een oude bekende – deze had ik in Wierum ook gefotografeerd -nl. de Olifantslurfnevel. De hele foto is een groot gebied met waterstof (rood zweem) en ‘gewoon’ stof (de zwarte vlekken). Iets boven het midden in het midden van de foto is de vorm van een olifantslurf te herkennen – vandaar de naam van dit object.

Ik zag in Stellarium (het planetariumprogramma op mijn laptop, waarmee ik de telescoop aanstuur) dat de Andromedanevel inmiddels boven de horizon stond. Dat is normaal meer iets voor in de herfst en de winter, maar hij komt nu later in de avond ook al goed in beeld. Dit is een oude bekende, en waarschijnlijk de meest gefotografeerde nevel samen met de Orionnevel.

Mijn foto’s worden steeds beter van dit object. Ik denk dat het komt door een betere afstelling van de telescoop, een betere volgtechniek zodat ik langer kan belichten en betere nabewerking in Photoshop. In elk geval staat ze er nu zo op:

Omdat ik gisteravond al foto’s had gemaakt van de Lagunenevel en ik dat een erg mooi nieuw object vond, maar niet helemaal happy was met de uiteindelijke ‘stack’ (de gestapelde foto, nabewerkt in Photoshop) besloot ik nog wat extra foto’s te schieten van het zelfde object. Je kunt die namelijk makkelijk combineren met die van een avond – of een jaar! – ervoor. Het ‘stacking’- of stapelprogramma maakt het niet uit van wanneer de foto’s zijn. Zo lang het object maar niet is veranderd of gedraaid kan je zoveel foto’s van zoveel verschillende avonden stapelen als je wilt.

Op dinsdag had ik er 9 geschoten van 60 seconden elk. Omdat ik merkte dat ik met volgen makkelijk 120 seconden kon belichten, besloot ik er nog 5 van 120 elk te schieten. (Nota bene: de “grote jongens” willen liefst 100 foto’s of zo van één object stapelen voor de kwaliteit, ik heb daar het geduld nog niet voor!)

Ik heb toen die 5 nieuwe samen met de 9 oude gestapeld en opnieuw bewerkt. Ik vind het onderstaande resultaat aanzienlijk mooier:

Maar het echte verschil zit hem in de hoeveelheid detail die te zien is. Door veel te stapelen verklein je de ‘ruis’ in de foto’s. Omgekeerd: je vergroot de ‘Signal-to-Noise-ratio’. Hier een duidelijker plaatje – links de oude bewerking met een stack van 5 x 80 sec, rechts de combinatie van die 5 x 80 seconden en de 4 nieuwe van 120 sec belichting. Zoek de verschillen!

Het centrum van de Adelaarsnevel bevat zoals eerder gezegd een stervormingsgebied. Daar worden sterren geboren. Uit enorme waterstofwolken die heel langzaam samenklonteren worden het uiteindelijk jonge sterren! Dit gebied heeft de bijnaam ‘Pillars of Creation’ gekregen. Op de foto rechtsboven is dit een klein beetje te zien.

Hetzelfde kunstje heb ik gedaan met de Lagunenevel – ik had van dinsdagavond 9 foto’s van 60 seconden elk gestapeld tot de foto die boven te zien is. woensdagavond heb ik er nog 4 van 120 seconden bijgemaakt. Die samen gestapeld met het onderstaande resultaat: