21 november 2003 – Het Recht op Vrijheid

Ik hoorde een tijd geleden, ik denk dat het vlak na ’11 september’ was, een lied gezongen door Paul McCartney waarin hij zong “We Have The Right To Be Free”. Ik weet nog dat me dat toen al stoorde. Ik begrijp de achtergrond van deze tekst natuurlijk wel, en de boodschap die hij wil brengen, maar ben het er principieel mee oneens.

Ik ga er hier van uit dat Paul in zijn lied refereert aan het vrijheidsideaal zoals dat is gebaseerd op de moderne Christelijke moraal en de sinds de Verlichting verworven zogenaamde “Westerse” vrijheden. Volgens dit ideaal heeft een mens rechten hem door God zijn gegeven en die hem door niemand mogen worden afgenomen, ook niet door staten. In tegendeel, staten dienen de mens door hem deze rechten te verzekeren.

Deze rechten zijn daartoe veelal als het recht op vrijheid van meningsuiting, integriteit van het lichaam, vrijheid van godsdienst, vergadering etc. vastgelegd in grondwetten. Waar Paul aan voorbij gaat is dat deze vermeende rechten hoogstens afspraken zijn die al of niet expliciet door een groep worden gemaakt om het leven voor die groep draaglijk te houden. Kant sprak al van de “categorische imperatief”, namelijk die regel die door de meerderheid van een groep wordt geaccepteerd als het meest wenselijk. Meer is het niet! Want wat gebeurt er als iemand binnen de groep (lees: het volk van een land dat volgens bepaalde wetten leeft) zich niet aan de regels houdt? Dan is de afspraak binnen de meeste groepen (lees: landen met een rechtssysteem) dat een paar mensen die hiermee door de groep belast zijn deze personen vermanend zullen toespreken, en in het slechtste geval een straf zullen laten opleggen door weer andere leden van de groep. Maar al met al is dit nog steeds niets meer dan een afspraak – want vijfhonderd kilometer naar links zullen andere afspraken gelden binnen de groep die daar huist. Afspraken zijn naar hun aard tijdelijk en lokaal. Op die manier kan je dus nooit van een absoluut recht op wat dan ook spreken.

Laat ik het omdraaien: Wat zou het betekenen hij zijn zin krijgt? Wat als er aan Paul McCartney werkelijk volledige vrijheid wordt gegeven? Zou dat dan niet meteen betekenen dat hij vrij wordt gemaakt van alle bescherming die hij nu geniet? Totale vrijheid betekent voor mij opheffen van alle privileges: geen plichten, maar ook geen rechten! Hij zal buiten de maatschappij (lees: diezelfde groep waar we het net over hadden) moeten worden geplaatst – en dat is denk ik het tegenovergestelde van wat hij beoogt. Want ik ben er zeker van dat zijn roep om vrijheid eigenlijk betekent een politieman op elke hoek en een Star Wars schild in de lucht die hem beschermt tegen terrorisme. En dan is de terrorist, los van God en wet, in wezen vrijer dan hij.